Cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, ở Sài Gòn không ai là không biết đến câu ví von: “Nhất Sỹ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hoả”. Đó chính là tứ đại phú hào giàu có nhất Sài Gòn nói riêng và lục tỉnh Nam Kỳ nói chung.
Đúng đầu trong tứ đại phú hào giàu nhất Sài Gòn xưa là "Nhất Sỹ" tức ông Huyện Sỹ - Lê Phát Đạt (1841-1900), và cũng là ông ngoại của Nam Phương hoàng hậu - vợ của vua Bảo Đại.
Sự giàu có của ông Huyện Sỹ không chỉ nhờ vào may mắn mà còn bởi tầm nhìn xa trông rộng và ý chí quyết tâm làm giàu của ông.
Làm giàu nhờ đất
Ông Lê Phát Đạt vốn có tên khai sinh là Lê Nhứt Sỹ (nên sau này được gọi là Huyện Sỹ) nhưng sau này đi học do trùng tên với thầy giáo nên mới đổi tên như vậy. Ông vốn sinh ra trong một gia đình theo đạo Công giáo tại khu vực Cầu Kho (Sài Gòn) nhưng quê quán ông ở Bình Lập, (Tân An, Long An).
Ông từng có tuổi thơ nghèo khó khi phải đi làm nghề lái đò chở lương thực thuê cho dân làng để lấy tiền phụ giúp gia đình. Về sau, một linh mục người Pháp thương cho gia cảnh của ông nên mới nhận làm con đỡ đầu, nuôi cho ăn học trường dòng ở Sài Gòn rồi tiếp tục gửi sang Penang, Mã Lai cho du học.
Vì thế, ông Sỹ rất giỏi ngôn ngữ, ông thông thạo tiếng Latinh, tiếng Pháp, tiếng Hoa và chữ Quốc ngữ (khi ấy còn rất sơ khai).
Mặc dù xuất thân trong một gia đình không quá giàu có nhưng đến đời của Lê Phát Đạt thì ông đã nhanh chóng trở thành người giàu có bậc nhất đất Sài Gòn nhờ năng lực bản thân.
Theo báo Pháp luật Việt Nam, khi ông Sỹ đi du học về thì cũng là lúc dân cư bỏ ruộng đất đi tản mát khắp nơi tránh thực dân Pháp nên nhà cửa, đất đai bỏ không. Ông Sỹ chớp cơ hội dùng tiền để dành khi đi du học để mua một số thửa đất có địa thế tốt và thuê người gieo trồng lúa.
Không ngờ năm đó mưa thuận gió hòa, lúa lên xanh tốt nên vụ mùa bội thu, ông Sỹ thu về lượng lớn thóc gạo. Nhận thấy lợi ích từ đầu tư vào ruộng lúa rất lớn, ông Sỹ lập tức đi vay mượn tiền của bạn bè để mua đất khắp khu vực Tân An, Đức Hòa, Đức Huệ. Liên tiếp mấy vụ mùa bội thu giúp ông Sỹ thu về đầy ắp của cải.
Chưa hết, với tầm nhìn xa trông rộng, ông đã nhìn thấy xu hướng mở rộng thành phố Sài Gòn ra ngoại ô nên ông tiếp tục thu mua đất khu vực Gò Vấp để xây nhà cho thuê, xây nhà xưởng, nhà máy để sản xuất. Giai thoại lúc bấy giờ đồn đại, chỉ riêng nhà cho thuê, ông Huyện Sỹ đã có tới hàng ngàn căn.
Ông Huyện Sĩ bên cạnh vợ con.
Gia sản kếch xù
Theo Vietnamfinance, ở thời kì giàu có bậc nhất, gia đình Huyện Sỹ nắm trong tay toàn bộ vùng đất trù phú ở Gò Công, Long An, Tiền Giang kéo dài đến tận biên giới Campuchia để thuê người canh tác. Ở miền Tây, ruộng đất của Lê Phát Đạt được ví như "cò bay mỏi cánh không hết".
Tại miền sông nước, phú hộ Sỹ cũng xây ngôi biệt thự ven sông như cung điện án ngữ một vùng. Tương truyền, biệt thự này nằm trên thế đất hình rồng nên càng khiến cơ nghiệp của ông phát triển.
Bên cạnh đó, tại Sài Gòn, gia đình ông Huyện Sỹ cũng sở hữu nhiều mảnh đất đắc địa ở trung tâm để cho thuê.
Một điều đáng ca ngợi của gia đình Huyện Sỹ là dù vô cùng giàu có nhưng họ lại không có lối sống xa hoa, tiêu xài hoang phí.
Để nhắc nhở con cháu trong gia đình, ông treo câu đối trong nhà: "Cần dữ kiệm, trị gia thượng sách. Nhẫn nhi hòa, xử thế lương đồ". (Tạm dịch: Trong gia đình phải chăm chỉ và tiết kiệm. Xử thế với người ngoài phải hòa hoãn và nhẫn nhịn).
Con cháu ông đều được học hành thành tài. Sau này họ đều là đại điền chủ có rất nhiều đất đai ở Tân An, Đức Hòa, Đức Huệ và vùng Đồng Tháp Mười (nay thuộc vùng Long An).
Con cháu của ông Huyện Sỹ đều vô cùng nổi bật trong xã hội. Ví dụ như trưởng nam là Lê Phát An được vua Bảo Đại phong tước An Định Vương. Ông Lê Phát An là người duy nhất không phải hoàng thân quốc thích nhưng được phong tước Vương.
Hay như cháu gái của ông Huyện Sỹ - Nguyễn Hữu Thị Lan (tức Nam Phương Hoàng Hậu) có nhan sắc xuất chúng khiến bà 3 lần được phong danh hiệu hoa hậu Đông Dương. Bà xuất chúng cả về ngoại hình lẫn tính cách, trí tuệ và trình độ học vấn.
Mức độ giàu có của ông Huyện Sỹ còn được cho là lớn hơn rất nhiều lần so với vua Bảo Đại. Vậy nên, mới có câu chuyện là vào năm 1934, nhân dịp gả cô cháu gái Nguyễn Hữu Thị Lan, tức Nam Phương Hoàng Hậu, gia đình ông Huyện Sỹ đã tặng cho cháu gái một triệu đồng tiền mặt, tương đương với 20.000 lượng vàng làm của hồi môn.
Ông Huyện Sỹ, một trong tứ đại hào phú Sài Gòn đầu thế kỷ 20
Dành 1/7 tài sản xây nhà thờ
Ngày nay, tại Sài Gòn, vẫn còn nhiều công trình gắn liền với gia tộc Huyện Sỹ nổi tiếng xưa kia. Ví dụ như nhà thờ Huyện Sỹ ở góc đường Tôn Thất Tùng - Nguyễn Trãi, quận 1 mỗi ngày đón hàng trăm người đi lễ, tham quan.
VnExpress cho hay, năm 1900, trong quá trình chuẩn bị xây dựng nhà thờ này thì ông Huyện Sỹ qua đời. Trước khi mất, ông đã di chúc lại việc dành 1/7 tài sản của mình để xây nhà thờ, đủ cho thấy sự tâm huyết của vị đại gia Sài Gòn với công trình này.
Sau đó, các con tiếp tục di nguyện của ông và đến năm 1905 thì nhà thờ được khánh thành. Nhà thờ dài 40 m, chia làm 4 gian, rộng 18 m. Nhà thờ Huyện Sỹ dùng đá granite Biên Hòa để ốp mặt tiền và các cột chính điện, theo phong cách kiến trúc Gothic (kiến trúc kiểu vòm nhọn).
Năm 1920, vợ ông Huyện Sỹ là bà Huỳnh Thị Tài mất, con cháu đưa hai ông bà chôn ở gian chái sau cung thánh của nhà thờ. Đặc biệt, ngôi mộ là tuyệt tác về kiến trúc và điêu khắc khi mà trên mộ có bức tượng toàn thân ông Huyện Sỹ kê đầu trên hai chiếc gối bằng đá cẩm thạch được điêu khắc tinh xảo.
Tượng khắc hoạ hình ảnh ông Sỹ đầu chít khăn đóng quay về cung thánh nhà thờ, mình mặc áo dài gấm hoa văn tinh xảo, hai tay đan vào nhau trước ngực, chân đi giày.
Ngoài nhà thờ Huyện Sỹ, gia tộc số 1 Sài Gòn xưa còn có công trong việc tu sửa nhà thờ Chí Hoà. Hay sau này kỹ sư Lê Phát Thanh (con ông Huyện Sỹ) cũng xây nhà thờ Hạnh Thông Tây nổi tiếng ở quận Gò Vấp hiện nay.
Tổng hợp
