Năm đầu tiên Ngày hội Cốm nâng cấp thành Lễ hội Cốm
Khoảng cuối tháng 8, đầu tháng 9 âm lịch hằng năm, khi những thửa ruộng bắt đầu chuyển sang sắc vàng, khi lúa nếp căng sữa đầu hạt, người Tày ở Hợp Thành (Lào Cai) lại chuẩn bị cho ngày mừng cơm mới (còn gọi là kin khẩu mẩu). Cốm Hợp Thành – Lào Cai từ lâu đã là sản vật gắn chặt với nghi lễ mừng cơm mới: người dân làm cốm để dâng cúng, biếu tặng và thưởng thức.
Theo ông Nguyễn Đoan, Phó chủ tịch UBND xã Hợp Thành, cả xã có 6 dân tộc anh em chung sống là Mông, Dao, Tày, Giáy, Kinh, Xá Phó. Trong đó, người Tày – Nùng chiếm tỷ lệ lớn nhất với 37,91% tổng số dân.
Người Tày có truyền thống canh tác lúa nước, đặc biệt là lúa nếp làm Cốm, và giữ vai trò quan trọng trong các lễ hội văn hóa gắn với nông nghiệp. Trước khi được quy hoạch trở thành ngày hội cộng đồng lớn từ năm 2018, lễ mừng cơm mới đã là dấu mốc tinh thần trong đời sống các gia đình, bản làng.
Ông Nguyễn Đoan cho biết, cả xã có tổng diện tích gieo trồng lúa các loại khoảng 575 ha/vụ. Trong đó, diện tích canh tác lúa nếp làm cốm khoảng 115 ha/vụ, tập trung ở các cánh đồng lúa nước ven suối, cho sản lượng chất lượng cao nhất. Nông sản đặc trưng và nổi bật nhất của Hợp Thành chính là lúa nếp đặc biệt để làm Cốm.
Tại Hợp Thành hằng năm có nhiều sự kiện văn hóa truyền thống của các dân tộc như: Lễ hội xuống đồng vào ngày Thìn tết âm lịch; Nghi lễ cúng rừng cấm và Lễ hội thành Hoàng làng; Lễ hội Cốm là hoạt động lớn, được duy trì và tổ chức thường niên từ năm 2018 với tên gọi ngày hội "Hương Cốm Hợp Thành" nhưng năm nay, địa phương đã quyết định nâng cấp thành Lễ hội Cốm Hợp Thành sau sáp nhập.
Ông Đoan cho biết, việc này nhằm mục đích quảng bá sản phẩm nông nghiệp chủ lực và nâng tầm giá trị văn hóa truyền thống của địa phương, khẳng định thương hiệu du lịch.
Cũng theo ông Đoan, Lễ hội Cốm mang ý nghĩa vô cùng quan trọng, được coi là linh hồn văn hóa ẩm thực và nông nghiệp của Hợp Thành. Lễ hội là cơ hội để giới thiệu và khẳng định thương hiệu sản phẩm OCOP 3 sao "Hương Cốm Hợp Thành" đến du khách và thị trường cả nước.
Đồng thời, duy trì, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, ẩm thực gắn liền với cây lúa nếp, thúc đẩy hoạt động thương mại tại chợ văn hóa vùng cao, góp phần phát triển du lịch bền vững và nâng cao đời sống cho nhân dân. Hoạt động này còn mang ý nghĩa giáo dục truyền thống yêu nước, yêu quê hương, nâng cao ý thức bảo tồn di sản văn hóa.
Lễ hội thường được tổ chức vào mùa thu, trùng với thời điểm thu hoạch lúa nếp non – nguyên liệu vàng để làm Cốm. Các hoạt động chính bao gồm tái hiện các nghi thức truyền thống của dân tộc Tày/Giáy gắn với tín ngưỡng nông nghiệp, cùng với đó là trình diễn và trải nghiệm quy trình làm Cốm thủ công, thi giã cốm, thi ẩm thực, tổ chức các trò chơi dân gian, giải leo núi, trưng bày, quảng bá sản phẩm OCOP, biểu diễn văn nghệ… mang đậm bản sắc của các dân tộc trên địa bàn.
Lãnh đạo địa phương cũng cho biết, hiện đồng bào nhân dân các dân tộc trên địa bàn xã rất hào hứng, nhiệt tình và chủ động tham gia Lễ hội. Bà con coi đây là dịp để thể hiện bản sắc văn hóa của mình, là cầu nối để quảng bá sản phẩm làm ra.
Các gia đình và các đội văn nghệ thôn bản sẵn sàng đóng góp công sức, nguyên vật liệu (như lúa nếp nương, trang phục truyền thống….) và tích cực tập luyện các tiết mục văn nghệ. Sự tham gia chủ động của người dân là yếu tố then chốt làm nên thành công và sự chân thật, mộc mạc của Lễ hội.
Công tác chuẩn bị lễ hội gần như hoàn tất
Trước 2 ngày diễn ra lễ hội chính thức, bà Nông Thị Hà, Trưởng phòng Văn hóa xã Hợp Thành cho biết, địa phương liên tục có sáng kiến để tổ chức lễ hội năm sau có ý nghĩa hơn năm trước. Do đó, dù thời tiết gần đây bị ảnh hưởng mưa bão nhiều, lãnh đạo địa phương cùng các phòng ban trong xã vẫn tích cực công tác chuẩn bị. Năm nay, Lễ hội Cốm sẽ diễn ra từ ngày 18-19 gồm nhiều hoạt động gắn kết cộng đồng.
Giải leo núi “Chinh phục thác Nậm Rịa – Đường lên mùa vàng” sẽ được tổ chức sáng 18/10 tại thôn Nậm Rịa. Cùng ngày, vào lúc 18h00 sẽ khai trương các gian hàng bản sắc tại Nhà văn hóa xã.
Các nghi lễ chính thức mừng cơm mới chính thức tổ chức sáng sớm ngày 19/10 bao gồm: Nghi lễ cúng “tỏn khảu mẳn” và khai mạc Lễ hội Cốm Hợp Thành. Sau đó là các hoạt động: hội thi giã Cốm, thi thể thao và các trò chơi dân gian. Ông Đoan cho biết, hội thi ẩm thực “Hương sắc vùng cao” chính là điểm nhấn của chương trình, để các bà các mẹ trổ tài bếp núc.
Hiện công tác chuẩn bị lễ hội cơ bản đã hoàn tất. Đặc biệt giải chạy liên quan nhiều đến tình hình thực tế địa hình cũng đã được đoàn công tác kiểm tra cung đường hoàn thành chiều 14/10. “Dù mưa lớn nhưng chúng tôi vẫn cố gắng kiểm tra thực tế cung đường và rà soát chuẩn bị để các hạng mục trong lễ hội diễn ra thuận lợi”, bà Hà nói.
Xã Hợp Thành thành lập trên cơ sở sáp nhập nguyên trạng hai xã Tả Phời và Hợp Thành cũ, với tổng diện tích 116,31 km². Địa hình của xã đa dạng, chia thành hai vùng rõ rệt là vùng thấp (thung lũng lúa nước) và vùng cao (đồi núi), tạo nên cảnh quan thiên nhiên phong phú cho du lịch trải nghiệm.
Xã hiện có 12.514 nhân khẩu (2.728 hộ), với 6.008 nam và 5.845 nữ. Số lượng dân số trong độ tuổi lao động (từ 15-59 tuổi) hiện là khoảng 8.500 người, đây là nguồn lực dồi dào để phát triển các mô hình du lịch cộng đồng, làm nông sản đặc sản.
